Ένα πράγμα είναι δύσκολο όταν μελετάς τις συνήθειες: όλοι όσοι σε συναναστρέφονται πιστεύουν ότι θα τους βρεις τη μαγική λύση για να πετάξουν από πάνω τους όλες τις κακές συνήθειες και να υιοθετήσουν καλές. Αν το καλοσκεφτείς, με τόσα βιβλία και τόσα συγγράμματα, ομιλίες, άρθρα, κλπ με θέμα τις συνήθειες, είναι λογικό κανείς να περιμένει ότι κάπου ανάμεσα σε όλα αυτά κρύβεται και η μαγική φόρμουλα που θα μας γλιτώσει μια και καλή από όλα όσα θέλουμε να πετάξουμε από πάνω μας.
Μακάρι να ήταν τόσο απλό.
Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν υπάρχει η μαγική φόρμουλα. Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλές μαγικές φόρμουλες - ανάλογα με την περίπτωση.
Δεδομένου ότι οι συνήθειες και οι άνθρωποι που τις έχουν αποτελούν κάθε φορά μοναδική περίπτωση, δεν θα μπορούσαμε να περιμένουμε μια λύση για όλα τα γούστα. Το κόψιμο του τσιγάρου διαφέρει από τη διακοπή της υπερφαγίας, η οποία με τη σειρά της διαφέρει από την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο επικοινωνείς με το σύζυγο, που διαφέρει από το πώς βάζεις προτεραιότητες σε αυτά που έχεις να κάνεις στη δουλειά. Όλα είναι συνήθειες που ίσως θες να αλλάξουν. Αλλά όλα θα αλλάξουν με διαφορετικό τρόπο. Κάθε συνήθεια εξαρτάται δυναμικά από την ανάγκη που ικανοποιεί.
Σωστά, κάθε συνήθεια (καλή ή κακή) έχει αποκτηθεί στην προσπάθειά μας να ικανοποιήσουμε κάποια ανάγκη. Το καθημερινό τηλεφώνημα στη φίλη μπορεί να ικανοποιεί την ανάγκη μας για εγγύτητα, το ατελείωτο σκρολάρισμα στα κοινωνικά δίκτυα ίσως ικανοποιεί την ίδια ανάγκη. Εκτός αυτού, κάθε συνήθεια αποτελείται από τρία στάδια: το έναυσμα, τη διαδικασία, και την αμοιβή.

Όταν, λοιπόν, θέλουμε να αλλάξουμε μια συνήθεια, πρέπει να αναλύσουμε τα τρία αυτά στάδια. Θα περιγράψω μια δική μου εμπειρία σαν παράδειγμα, για να το κάνω λίγο πιο εύκολο.
Όταν σπούδαζα στην Ολλανδία συνήθιζα κάθε πρωί γύρω στις 10:30, στο διάλειμμα, να πηγαίνω στο κυλικείο του Πανεπιστημίου και να αγοράζω μια ζεστή σοκολάτα. Εκεί, έβρισκα και συμφοιτητές μου, λέγαμε και καμιά κουβέντα, περνούσε το διάλειμμα ευχάριστα. Ίσως να μην φαίνεται πολύ κακή αυτή η συνήθεια. Αν όμως αναλογιστούμε τις θερμίδες αυτής της σοκολάτας μπορούμε να φανταστούμε ότι κάποια στιγμή άρχισαν να φαίνονται και τα αποτελέσματα. Έτσι, αφού το τζιν άρχισε να κουμπώνει λίγο πιο δύσκολα, αποφάσισα να μην ξανακατέβω στο κυλικείο για τη σοκολάτα μου. Μάλιστα, τη μέρα που το αποφάσισα πήρα μαζί μου θερμός με τσάι σαν εναλλακτική. Την πρώτη μέρα δούλεψε, αν και με ενόχλησε ιδιαίτερα. Δεν είχα τι να κάνω στο διάλειμμα! Την επόμενη μέρα έπιασα τον εαυτό μου να το γράφει πάνω-πάνω στο τετράδιο που κρατούσα τις σημειώσεις μου: "ΌΧΙ ΣΟΚΟΛΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ"
Ε, δεν έπιασε. Πήγα κυλικείο. Κάτι έπρεπε να γίνει, όμως. Έτσι αποφάσισα να βάλω κάτω τα δεδομένα και να δω γιατί πήγαινα στο κυλικείο. Ποιος ήταν ο κύκλος της συνήθειας; Στο τέλος της πρωινής διάλεξης, στο μισάωρο κενό, κατέβαινα στο κυλικείο, παράγγελνα μια σοκολάτα ζεστή και έβρισκα στο διάδρομο τους συμφοιτητές μου και την έπινα μαζί τους. Αυτή ήταν η διαδικασία.
Τώρα, τι ήταν αυτό που με ωθούσε στο να κάνω όλο αυτό; Βαριόμουν; Ήθελα να βρεθώ με τους συμφοιτητές μου; Ήταν η ώρα τέτοια που ψιλονύσταζα και ήθελα την ενέργεια που θα μου έδιναν το κακάο και η ζάχαρη; Κρύωνα -πάλι λόγω νύστας- και ήθελα κάτι ζεστό; Ήθελα να βγω για λίγο από το αμφιθέατρο;
Ποια ήταν η αμοιβή; Η ζεστή σοκολάτα; Η κουβέντα με τους συμφοιτητές μου; Η ενέργεια που μου έδιναν η ζάχαρη και το κακάο; Η αλλαγή χώρου;
Η μόνη λύση ήταν να πειραματιστώ λιγάκι. Έπρεπε να δοκιμάσω τα πιθανά σενάρια που έδιναν απάντηση στις ερωτήσεις μου. Αντί για σοκολάτα, ήπια τσάι. Αντί για το κυλικείο, πήγα έξω στο φουαγιέ. Είχε κι εκεί συμφοιτητές να μιλήσω και άλλαζα και περιβάλλον. Μετά από κάθε αλλαγή, περίμενα ένα δεκάλεπτο και σκεφτόμουν: "τώρα θέλω ακόμα τη σοκολάτα;"

Αν αφού είχα πιει τσάι ήθελα ακόμη να πιω τη σοκολάτα μου, ήξερα ότι το έναυσμα που υπέθετα ότι ευθύνεται για την συνήθειά μου δεν ήταν το να πιω απλά κάτι. Αν το να έπινα καφέ -που είναι αρκετά διεγερτικός- δεν βοηθούσε, ήξερα ότι δεν ψάχνω την έξτρα δόση ενέργειας που μου έδιναν η ζάχαρη και το κακάο. Όταν όμως βγήκα στο φουαγιέ και βρήκα τους συμφοιτητές μου, χωρίς να πιω τίποτα, και πήγαμε πάλι στο αμφιθέατρο μαζί, δεν ήθελα πια τη σοκολάτα. Άρα, ή ήθελα παρέα, ή ήθελα αλλαγή περιβάλλοντος. Έτσι, την επόμενη μέρα πήγα να περπατήσω στον κήπο του Πανεπιστημίου. Όταν γύρισα πίσω, δεν ήθελα πια τη σοκολάτα. Λοιπόν, το θέμα ήταν η αλλαγή περιβάλλοντος!
Τώρα που είχα βρει την αμοιβή, έπρεπε να βρω και το έναυσμα. Τα εναύσματα εμπίπτουν σε πέντε κατηγορίες:
- Ώρα
- Τοποθεσία
- Γεγονός που προηγήθηκε
- Συναισθηματική κατάσταση
- Άλλοι άνθρωποι
Στη δική μου περίπτωση, η ώρα (10.30), η τοποθεσία (αμφιθέατρο Πανεπιστημίου), και το γεγονός που προηγήθηκε (λήξη πρωινών διαλέξεων) ήταν πάντα σταθερές. Τα άλλα δύο ήταν ανάλογα τη μέρα. Οπότε δεν έπαιζαν ρόλο. Ωστόσο, τα σαββατοκύριακα δεν ήθελα σοκολάτα από το κυλικείο στις 10.30. Άρα, η ώρα δεν έπαιζε (τόσο μεγάλο) ρόλο. Επίσης, όταν τελείωναν άλλες διαλέξεις απογευματινές δεν ήθελα σοκολάτα. Έτσι κατέληξα στο ότι ρόλο έπαιζε η τοποθεσία σε συνδυασμό με την ώρα.
Και τώρα, τι;
Το μυαλό μας λειτουργεί ως εξής: Αντιλαμβάνομαι το έναυσμα, μπαίνω στη διαδικασία, και παίρνω την αμοιβή μου. Χρειαζόμουν, λοιπόν, ένα πλάνο για να σπάσω τον κύκλο. Να συνδέσω το έναυσμα με μια άλλη, καλύτερη, διαδικασία η οποία θα με ικανοποιούσε εξίσου. Έγραψα, λοιπόν, σε ένα χαρτάκι που κόλλησα στην αρχή του τετραδίου μου:
"Στο διάλειμμα των 10:30 θα πηγαίνω στον κήπο"
Σκέφτηκα, μάλιστα, ότι μπορώ να το συνδυάσω με το να βγάζω φωτογραφίες (ο κήπος ήταν ο παλαιότερος βοτανικός κήπος της πόλης - ο Hortus Botanicus με τ' όνομα!) ή να βρίσκω κάποιον συμφοιτητή για κουβέντα.

Δεν ήταν εύκολο. Καμία αλλαγή δεν είναι εύκολη. Όμως, σιγά σιγά, με επιμονή και υπομονή, οι σοκολάτες μειώθηκαν στο ελάχιστο, μέχρι που ξεχνούσα ότι κάποτε τις έπινα. Οι βόλτες στον κήπο έγιναν η νέα μου συνήθεια. Όταν είχα περισσότερο χρόνο πήγαινα στο πάρκο δίπλα στη σχολή.
Η αλλαγή στις συνήθειές μας πρέπει να γίνει μεθοδευμένα. Αν προσπαθήσουμε να κάνουμε μια απότομη αλλαγή, χωρίς να έχουμε εντοπίσει το υπόβαθρο της συνήθειας, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να αποτύχουμε. Ο εγκέφαλός μας είναι μαθημένος σε ένα σύστημα που τον βολεύει και το οποίο θέλει να εφαρμόζει χωρίς πολλές αλλαγές. Αν παρέμβουμε σε αυτό το σύστημα, η αντίδρασή του θα είναι να μας επαναφέρει, για να μας προστατέψει. Δεν ξεχωρίζει αν το τσιγάρο που ανάψαμε θα μας στείλει κάποτε στο νοσοκομείο. Το θέμα του είναι ότι εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή το τσιγάρο εξυπηρετεί κάποιον σκοπό. Οπότε, για να τον καθησυχάσουμε, πρέπει να βρούμε εναλλακτικές διαδικασίες για να αντιμετωπίσουμε τα διάφορα εναύσματα και να σπάσουμε τον κύκλο.
Μια-μια οι αλλαγές. Άλλωστε, η Ρώμη δε χτίστηκε σε μια μέρα (Γαλλική παροιμία - μεσαίωνας)
Πηγές:
Duhigg, Charles: "The Power of Habit - Why we do what we do and how to change." Random House Books, Oxford, 2013
Clear, James: "Atomic habits : tiny changes, remarkable results : an easy & proven way to build good habits & break bad ones", New York : Avery, an imprint of Penguin Random House, 2018
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ: η όποια αναδημοσίευση του κειμένου ή μέρος αυτού χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση της συγγραφέως.
コメント