Γνωσιακά Λάθη : Πώς ο νους διαστρεβλώνει την πραγματικότητα
- Vasiliki Giakoumatou
- πριν από 1 ημέρα
- διαβάστηκε 3 λεπτά
Οι σκέψεις μας δεν είναι πάντα ακριβείς. Πολλές από αυτές λειτουργούν αυτόματα, επηρεασμένες από το συναίσθημα, το άγχος ή προηγούμενες εμπειρίες. Στην Κλινική Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), ο όρος γνωσιακά λάθη περιγράφει αυτά τα σταθερά μοτίβα σκέψης που οδηγούν σε μεροληπτικές ερμηνείες και συχνά εντείνουν τη συναισθηματική δυσφορία.
Δεν αποτελούν ένδειξη παθολογίας· είναι χαρακτηριστικό του τρόπου που λειτουργεί ο ανθρώπινος νους. Το κλειδί δεν είναι να «σταματήσουμε» τις σκέψεις, αλλά να μάθουμε να τις αναγνωρίζουμε και να τις αξιολογούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Γιατί ο εγκέφαλος κάνει γνωσιακά λάθη;
Ο ανθρώπινος νους επεξεργάζεται τεράστιο όγκο πληροφοριών κάθε δευτερόλεπτο. Για να το επιτύχει αυτό, χρησιμοποιεί «νοητικές συντομεύσεις». Σε περιόδους φόρτισης ή αβεβαιότητας, αυτές οι συντομεύσεις γίνονται πιο έντονες, οδηγώντας σε συμπεράσματα που φαίνονται αληθοφανή, αλλά δεν είναι απαραίτητα ακριβή.
Η φυσική τάση προς την αρνητική προκατάληψη (negativity bias) ενισχύει ακόμη περισσότερο αυτά τα μοτίβα.
Οι 5 βασικές κατηγορίες γνωσιακών λαθών
Οι στρεβλώσεις δεν είναι τυχαίες. Οργανώνονται σε πέντε μεγάλους μηχανισμούς:
Κίνδυνος & Προβλέψεις
Όταν ο νους προσπαθεί να προβλέψει αρνητικά αποτελέσματα ή να μειώσει την αβεβαιότητα μαντεύοντας το μέλλον.
Επεξεργασία Πληροφοριών
Η προσοχή εστιάζει σε επιμέρους στοιχεία, παραμορφώνοντας την συνολική εικόνα.
Απόδοση Αιτίων & Ευθύνης
Τρόποι με τους οποίους αποδίδουμε ευθύνη — είτε υπερβολικά προς τον εαυτό, είτε αποκλειστικά στους άλλους.
Δομή Πεποιθήσεων
Άκαμπτοι, γενικευμένοι τρόποι σκέψης που διαμορφώνουν το πώς ερμηνεύουμε γεγονότα.
Συναισθηματική Επεξεργασία
Το συναίσθημα θεωρείται «απόδειξη» για την αντικειμενική πραγματικότητα.
8 Παραδείγματα που συναντάμε στην καθημερινότητα
1. Καταστροφολογία
Η σκέψη μεταβαίνει αυτόματα στο χειρότερο πιθανό σενάριο.
«Αν κάνω λάθος, όλα θα πάνε στραβά.»
2. Μαντεία
Προβλέπουμε αρνητικά αποτελέσματα χωρίς αποδείξεις.
«Δεν θα με δεχτούν, το ξέρω.»
3. Φιλτράρισμα
Εστιάζουμε μόνο στο αρνητικό στοιχείο μιας εμπειρίας.
«Έγινε μία παρατήρηση· άρα η απόδοσή μου ήταν κακή.»
4. Υποτίμηση του θετικού
Απορρίπτουμε οποιοδήποτε θετικό γεγονός ως ασήμαντο.
«Με επαίνεσαν επειδή έπρεπε.»
5. Προσωποποίηση
Αναλαμβάνουμε ευθύνη για πράγματα που δεν ελέγχονται από εμάς.
«Δεν είναι καλά σήμερα — κάτι έκανα.»
6. Διχοτομική σκέψη
Βλέπουμε τον κόσμο σε άκρα.
«Ή τα κάνω τέλεια ή αποτυγχάνω.»
7. «Πρέπει» και «Οφείλω»
Άκαμπτοι εσωτερικοί κανόνες που δημιουργούν πίεση και ενοχή.
«Πρέπει πάντα να είμαι ήρεμος.»
8. Συναισθηματική Λογική
Το συναίσθημα θεωρείται δεδομένο πραγματικότητας.
«Νιώθω ανεπαρκής· άρα είμαι ανεπαρκής.»
Πώς καταλαβαίνω ότι κάνω κάποιο γνωσιακό λάθος;
Ορισμένα ενδεικτικά σημεία:
– Η σκέψη είναι απόλυτη και κατηγορηματική.
– Η βεβαιότητα δεν στηρίζεται σε στοιχεία.
– Το συναίσθημα ανεβαίνει πολύ πιο γρήγορα από τη λογική επεξεργασία.
– Η σκέψη παρουσιάζεται ως γεγονός και όχι ως υπόθεση.
Η στροφή της προσοχής από το περιεχόμενο της σκέψης στον τρόπο που σχηματίζεται είναι το κρίσιμο βήμα.
Τρεις σύντομες τεχνικές CBT για την καθημερινότητα.
1. Έλεγχος πραγματικότητας: Τι στοιχεία έχω υπέρ και τι κατά αυτής της σκέψης;
2. Εναλλακτικές εξηγήσεις: Ποιες άλλες 2–3 πιθανές ερμηνείες θα μπορούσαν να ισχύουν;
3. Πιθανότητες, όχι βεβαιότητες: Αν έπρεπε να το βαθμολογήσω από 0% έως 100%, πόσο πιθανό είναι πραγματικά;
Απλές πρακτικές που μπορούν να μειώσουν σημαντικά το άγχος και την ένταση της στιγμής.
Τελικά...
Τα γνωσιακά λάθη είναι μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Στην CBT, δεν επιδιώκουμε την “εξάλειψή” τους αλλά την καλλιέργεια νοητικής ευελιξίας: την ικανότητα να ξεχωρίζουμε μεταξύ μιας αυτόματης σκέψης και μιας πιο ρεαλιστικής ερμηνείας. Όσο περισσότερο εξασκούμαστε σε αυτή τη διαδικασία, τόσο μειώνεται το γνωσιακό βάρος και ενισχύεται η αίσθηση ψυχικής σταθερότητας.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
– Beck, J. S. (2021). Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond. Guilford Press.
– Dugas, M. & Robichaud, M. (2015). Cognitive-Behavioral Treatment for GAD. Routledge.
– Hofmann, S. et al. (2017). Cognitive Behaviour Therapy for Mental Health Disorders. OUP.
Θεματολογία: – γνωσιακά λάθη
– γνωσιακές στρεβλώσεις
– αυτόματες σκέψεις
– CBT
– γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία
– ψυχοεκπαίδευση
– άγχος και σκέψεις
– αρνητικές σκέψεις
– cognitive distortions
Σχόλια