top of page

10 τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλός σου ανακατασκευάζει την πραγματικότητα

Η πραγματικότητα και το πώς την αντιλαμβανόμαστε, έχει να κάνει πολύ με την ερμηνεία που δίνει ο εγκέφαλός μας στα διάφορα στοιχεία που συλλέγει. Για τον κάθε ένα από εμάς, αυτό που βλέπουμε σαν πραγματικότητα είναι εντελώς υποκειμενικό.


Τον τελευταίο μισό αιώνα, η επιστημονική κοινότητα που αφιερώνεται στη μελέτη της συμπεριφοράς του ανθρώπου έχει εντοπίσει και ταυτοποιήσει εκατοντάδες γνωστικές διαδικασίες οι οποίες παίζουν ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Στο συγκεκριμένο άρθρο παραθέτω δέκα από τις πιο συχνές γνωστικές προκαταλήψεις που, άθελα μας, επιτρέπουμε να ανακατασκευάσουν την πραγματικότητα μας σύμφωνα με αυτά που ήδη ξέρουμε.


  1. Θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης (fundamental attribution error). Όταν ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά μας, δίνουμε βάση σε εξωγενείς παράγοντες ενώ, όταν ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά άλλων θεωρούμε ότι οφείλεται σε εσωτερικά χαρακτηριστικά (πρόθεση ή χαρακτήρα). Η τάση να πιστεύουμε ότι αυτό που κάνουν οι άνθρωποι ορίζει και το τι είναι. Για παράδειγμα αν εγώ οδηγώ και στρίψω αριστερά την τελευταία στιγμή, χωρίς να ανάψω φλας, θα είναι γιατί είδα τελευταία στιγμή ότι το παραπάνω στενό που ήθελα να στρίψω είναι μπλοκαρισμένο λόγω έργων. Αντίθετα, αν κάποιος μπροστά μου στρίψει αριστερά χωρίς να ανάψει φλας, απότομα, είναι πολύ ξεκάθαρα κακός οδηγός που δεν υπολογίζει τους γύρω του.

  2. Προκατάληψη υπέρ του εαυτού (self serving bias). Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουμε ότι οι επιτυχίες μας οφείλονται σε δικά μας, προσωπικά χαρακτηριστικά, ενώ οι αποτυχίες μας ή κάποια δυσάρεστη κατάσταση η οποία ζούμε οφείλεται σε ανεξάρτητο παράγοντα. Για τους άλλους ανθρώπους σκεφτόμαστε ακριβώς με αντίθετο σκεπτικό. Συχνό είναι αυτό το φαινόμενο στον αθλητισμό: όταν οι αθλητές κερδίσουν έναν αγώνα, αποδίδουν τη νίκη στη σκληρή δουλειά και σωστή προπόνηση. Όταν χάσουν, μάλλον φταίει ο διαιτητής. Ή το τερραίν που γλιστρούσε.

  3. Ευρετική της διαθεσιμότητας (availability heuristic). Βασιζόμαστε σε πληροφορίες που λάβαμε πρόσφατα όταν πρέπει να πάρουμε κάποια απόφαση ή η υποσυνείδητη εντύπωση που έχουμε ότι αν κάτι μπορούμε να το φέρουμε στο μυαλό μας, τότε αυτό είναι σημαντικό. Πχ οι γιατροί που βλέπουν περιστατικά που προκύπρουν συχνότερα από άλλα, έχουν την τάση να κάνουν τη συγκεκριμένη διάγνωση ευκολότερα σε σχέση με κάποια πιο σπάνια. Ή αν δούμε ένα αυτοκινητιστικό στο δρόμο, μπορεί να πιστέψουμε ότι οι πιθανότητες να εμπλακούμε εμείς οι ίδιοι σε αυτοκινητιστικό είναι ιδιαίτερα υψηλές.

  4. Κατάρα της γνώσης (curse of knowledge). Κάτι που εμείς γνωρίζουμε, είμαστε σίγουροι ότι το γνωρίζουν και όλοι οι άλλοι. Αυτή η γνωστική προκατάληψη αποτελεί εμπόδιο στο να διδάξουμε αποτελεσματικά σε κάποιον κάτι που εμείς ήδη κατέχουμε, όπως ένα λειτουργικό που χρησιμοποιούμε στην δουλειά μας.

  5. Προκατάληψη προβολής (spotlight effect). Η λανθασμένη εντύπωση που έχουμε για το πόσο οι γύρω μας ασχολούνται με την εμφάνισή μας ή τη συμπεριφορά μας. Ιδιαίτερα όταν νιώθουμε ντροπή ή υπερηφάνεια. Πχ όταν παραπατήσουμε στη διάρκεια μιας εκδήλωσης με πολύ κόσμο νομίζουμε ότι όλοι είδαν τι πάθαμε.

  6. Αγκύρωση (anchoring). H τάση να δίνουμε μεγαλύτερη βαρύτητα στην πρώτη πληροφορία που θα λάβουμε για κάτι, με αποτέλεσμα να βγάζουμε συμπεράσματα και να διαμορφώνουμε γνώμη με βάση αυτή. Πχ αν σε ένα κατάστημα δούμε ένα παντελόνι που κοστίζει €500 και πιο δίπλα ένα που κοστίζει €150, μάλλον θα θεωρήσουμε το δεύτερο παντελόνι ως οικονομικό.

  7. Το φαινόμενο Νάνινγκ-Κρούγκερ (the Dunning-Kruger effect). Όσο λιγότερα ξέρουμε, τόσο πιο σίγουροι για τον εαυτό μας είμαστε. Όσο περισσότερα ξέρουμε, τόσο μεγαλύτερη αβεβαιότητα νιώθουμε. Πχ κάποιος που μόλις έχει ξεκινήσει να εργάζεται σε έναν τομέα νιώθει πολύ πιο σίγουρος από έναν άλλον ο οποίος έχει μεγαλύτερη εμπειρία και περισσότερα χρόνια στον ίδιο τομέα.

  8. Προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias). H τάση να ψάχνουμε, να ερμηνεύουμε, και να δίνουμε μεγαλύτερη σημασία σε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις δικές μας απόψεις. Μάλιστα, έχει αποδειχθεί ότι αφιερώνουμε 36% περισσότερο χρόνο στο να διαβάσουμε κάτι που είναι σύμφωνο με τις δικές μας απόψεις, σε σχέση με κάτι που είναι αντίθετο. Πχ Όταν πιστεύω πως το κυβερνών κόμμα είναι εξαιρετικό θα βρίσκω συνεχώς πληροφορίες που θα επαληθεύουν αυτήν την άποψη και, αν βρω κάτι αντίθετο, θα πω ότι είναι προϊόν κακεντρέχειας από τους αντιπάλους.

  9. Η ψευδαίσθηση του τέλους της ιστορίας (end of history illusion). Η τάση να πιστεύουμε ότι δεν θα αλλάξουμε σαν άνθρωποι μελλοντικά, σε σχέση με το πόσο έχουμε αλλάξει μέχρι σήμερα. Πχ η Έλενα, 48 ετών, αναλογιζόμενη το πόσο έχει αλλάξει από την εφηβεία της μέχρι σήμερα, θεωρεί ότι δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξει ή να εξελιχθεί άλλο σαν άνθρωπος.

  10. Tο φαινόμενο Zeigarnik. (Zeigarnik effect). Η τάση να θυμόμαστε πιο εύκολα έργα τα οποία έχουμε αφήσει στη μέση, παρά έργα τα οποία έχουμε ολοκληρώσει. Πχ οι σερβιτόροι θυμούνται πιο εύκολα παραγγελίες που δεν έχουν ολοκληρώσει, ή θυμόμαστε πιο εύκολα δουλειές που πρέπει να φέρουμε εις πέρας σε σχέση με άλλες που έχουμε ολοκληρώσει. Ακόμα και μια σειρά στην τηλεόραση που έχουμε αφήσει στη μέση μπορούμε να θυμηθούμε ευκολότερα σε σχέσει με μια που έχει τελειώσει.




Βέβαια, αν νομίζετε ότι όλα αυτά συμβαίνουν μόνο στους άλλους διότι εσείς έχετε αυτογνωσία και σωστή αίσθηση της πραγματικότητας, πέφτετε θύμα της ενδέκατης γνωστικής προκατάληψης αυτού του άρθρου που λέγεται “Προκατάληψη του τυφλού σημείου” (blind spot bias) μιας και, ακόμα και τα πιο ελεύθερα και ανοιχτόμυαλα άτομα πέφτουν θύμα στερεότυπων, προκαταλήψεων, και λανθασμένων πεποιθήσεων.


Τελικά, δεν είναι όλα όπως φαίνονται, έτσι;


 

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ: η όποια αναδημοσίευση του κειμένου ή μέρος αυτού χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση της συγγραφέως.

Comentarios


Στείλε μου ένα μήνυμα, μοιράσου μαζί μου τις σκέψεις σου

Ευχαριστώ! Σύντομα θα λάβεις μήνυμά μου!

© 2022 created by V. Giakoumatou - Πολιτική απορρήτου

bottom of page